Er zijn minder gedetineerden in gevangenissen, het aantal is nog nooit zo laag geweest als nu. ‘Het mysterie van de verdwenen criminaliteit’ luidt de titel van een in mei 2018 door het CBS uitgekomen onderzoek.

In tien jaar tijd daalde de bezetting in de gevangenissen met maar liefst 43 procent. De Dienst Justitiële Inrichtingen maakte de daling bekend in juli 2016. Door die daling is gevangenis Wolvenplein al in 2014 gesloten. De oorzaak van de daling is volgens DJI de afname van de geregistreerde criminaliteit. Op Finland na telt Nederland naar verhouding het kleinste aantal gevangenen van Europa.
Op het hoogtepunt, in 2001 en 2002, registreerde de politie voor elke duizend inwoners 93 misdrijven. In 2017 ging het nog maar om 49 misdrijven per duizend inwoners. De daling is zo sterk dat de cijfers en berichten hierover door een deel van de bevolking met argwaan worden bekeken. Het CBS is duidelijk over de cijfers, de verklaringen voor de daling zijn niet eenduidig, zie haar site voor het onderzoeksverslag.
De overheid heeft geen plannen om nog meer gevangenissen te sluiten. Maar met de nieuwste cijfers wordt duidelijk dat de daling, die al jaren te zien is, zich doorzet. Minder gedetineerden zijn er doordat er minder aangiftes van misdrijven bij de politie worden gedaan. Minder aangiftes betekent minder veroordelingen. Het aantal geregistreerde aangiftes van een misdrijf (processen verbaal) was in 2015 iets minder dan een miljoen. In 2007 waren dat er nog zo’n 1,3 miljoen, zegt het CBS. Volgens het CBS was de daling van 26 procent te zien bij alle soorten aangiftes.
Ook minder verdachten
Het totaal aantal door de politie geregistreerde verdachten daalde sinds 2007 met ruim 40 procent, van 497 duizend (2007) naar bijna 284 duizend (2015). Het gaat om 196 duizend verschillende personen. Verdachten kunnen immers binnen een jaar meerdere keren van een misdrijf verdacht worden. Het aantal minderjarige verdachten dat in een jaar minstens één keer als verdachte werd geregistreerd, daalde in deze periode met meer dan de helft, van 53 duizend (2007) naar ruim 22 duizend (2015).
Aantal behandelde zaken gedaald
De daling in het aantal verdachten zien we ook terug bij het aantal door het Openbaar Ministerie en de rechter behandelde zaken. Zo handelde het OM ruim 205 duizend zaken af in 2015, ruim een kwart minder dan in 2007. In 2015 deed de rechter bijna 103 duizend zaken af. Dit is iets meer dan in 2014, maar bijna een vijfde minder dan in 2007.
De getallen in een ander verband: 960 duizend aangiftes, 284.000 verdachten, 103.000 zaken; allemaal in één jaar tijd. Het geeft het beeld dat van alle aangiften slechts een relatief klein deel tot rechtszaken komt en tot veroordelingen en dat klopt en ook al vele jaren.
‘Veelplegers zijn een uitstervend ras’
Hoe komt het dat de misdaadcijfers in Nederland al acht jaar dalen? Wordt er strenger opgetreden tegen criminelen, doen we minder snel aangifte of zijn we gewoon aardiger geworden? Een eenduidig antwoord is niet te geven, maar volgens deskundigen is er wel een aantal oorzaken te noemen van de daling.
Naar de oorzaken is het gissen, maar het lijkt erop dat de aanpak van veelplegers werkt. Het zou tot een uitstervende ras kunnen behoren. Wellicht komt dat mede door de spelletjes van de huidige jeugd. Na de computer is er geen tijd meer voor kattenkwaad buiten. Dan is er ook nog eens minder jeugd, verwendere jeugd (ze krijgen al heel veel) en toenemende beveiligingsmaatregelen. Wil je kattenkwaad uithalen en kom je door de betere sloten of camerabewaking niet eens fatsoenlijk binnen! Feit is ook: het aantal mannen onder de 30 jaar neemt af.
Daarnaast zou het overheidsbeleid van de afgelopen tien jaar mogelijk vruchten afwerpen. De nadruk wordt al een aantal jaren gelegd op het oppakken van zowel kleine als grote criminelen.
Waar zijn de gevangenissen mee gevuld?
Aangiftes leiden tot vervolgingen en rechtszaken met tot slot onder andere opgelegde gevangenisstraffen. Een bevel tot voorlopige hechtenis tot aan de terechtzitting kan alleen worden gegeven bij verdachten van een misdrijf. Het bevel kan voorts worden gegeven indien de verdachte geen vaste woon- of verblijfplaats in Nederland heeft en op het misdrijf een gevangenisstraf staat. Bovendien moet blijken dat er ernstige bezwaren bestaan. De voorlopige hechtenis bestaat uit twee fases: de bewaring (maximaal 14 dagen) en de gevangenhouding (maximaal 90 dagen).
Veroordeeld worden tot hechtenis kan ook, namelijk bij een overtreding. De hechtenis moet in het algemeen worden uitgezeten in een zogenaamd huis van bewaring. De hechtenis wordt minimaal opgelegd voor de duur van een dag en maximaal voor de duur van een jaar. In uitzonderlijke gevallen kan de hechtenis de duur van een jaar te boven gaan en voor 1 jaar en vier maanden worden opgelegd (recidive, meerdere zaken).
Vermogensmisdrijven, zoals diefstal en inbraak, komen in de aangiftes nog steeds het vaakst voor, gevolgd door vernielingen en geweldsmisdrijven.
Vermogensmisdrijven
De meeste aangiften zijn van vermogensdelicten (in 2014 zijn dat 624.000):

Diefstal is een strafrechtelijk delict dat bestaat uit het op onrechtmatige wijze eigenhandig in bezit nemen van andermans eigendom. Veel voorkomende vermogensdelicten zijn diefstal van de fiets, auto inbraak, winkeldiefstal, koperdiefstal en zakkenrollerij.
Zwaardere vormen van vermogensdelicten zijn diefstal met geweldpleging, diefstal door een werknemer, gewapende overval, diefstal van bankgegevens (skimmen) of elektriciteit en inbraak.
Ook fraude valt onder vermogensdelicten al is het een vorm van bedrog. Veel voorkomende manieren van fraude zijn: belastingfraude, examenfraude, identiteitsfraude, uitkeringsfraude, valsheid in geschifte en verzekeringsfraude.
Een andere vorm van bedrog is oplichting. Oplichting is een wat bredere vorm van bedrog, dan ten opzichte van fraude. Oplichting kan op allerlei wijzen gebeuren. Enkele vormen van oplichting zijn: chantage, facturen sturen voor diensten en/of goederen die helemaal niet uitgevoerd en/of geleverd zijn, iemand voor niets een aanbetaling laten doen.
Verduistering, heling, witwassen, afpersing, bankbreuk zijn ook vermogensdelicten.
Vernielingen en misdrijven tegen de openbare orde en gezag

Het betreft openlijk geweld tegen goederen, opzettelijke brandstichting met gevaar goederen (niet personen) en vernieling of graffiti. Beschadiging van auto’s, dierenmishandeling, huisvredebreuk, discriminatie, valse aangifte, mensensmokkel, geweldpleging tegen personen ongewenste vreemdeling, niet opvolgen van ambtelijk bevel etc. Een ruime rubriek van misdrijven die met geweld te maken hebben, zoals gepleegd door voetbal hooligans, graffiti artiesten, obscure protestclubjes etc.
Verkeersmisdrijven

Wie zich niet aan de toepasselijke wet- en regelgeving houdt, begaat ofwel een overtreding (een licht strafbaar feit) waarbij een Wet Mulder boete wordt opgelegd. Er kan ook sprake zijn van een misdrijf (een strafbaar feit) waarbij een gevangenisstraf kan worden opgelegd.
Verkeersmisdrijven zijn niet alleen rijden onder invloed, joyriding, weigeren blaastest, rijden als dat niet mag, ook het voeren van een vals kenteken en het verlaten van een plaats van ongeval. Verkeersovertredingen zijn: te snel rijden, door rood licht, negeren verkeersverbod, etc.. Tussen overtreding en misdrijf is de mate waarin ook een grens. Bij overschrijding van de maximumsnelheid van 50 kilometer of meer wordt bij staande houden door de politie het rijbewijs ingevorderd. Een officier van Justitie beslist of de zaak voor de rechter komt. Bij grote snelheidsovertredingen, of in combinatie met bijvoorbeeld rijden onder invloed van alcohol of drugs of met een verkeersongeval of bij recidive, komt het misdrijf voor de rechter.
Geweld en seksuele misdrijven

Hieronder vallen mishandeling, bedreiging en stalken, seksuele misdrijven inclusief (kinder)pornografie, ontvoering of opsluiten, mensenhandel.
Overige misdrijven

De restcategorie overig omvat bijvoorbeeld drugsdelicten (harddrugs en softdrugs), vuurwapenmisdrijven, militaire misdrijven en misdrijven Wet op de economische delicten waaronder milieuwetten.
Gevangenissen lopen leeg
Als het aantal aangiftes en veroordelingen daalt, dan lopen de gevangenissen toch leeg? Dat is zo. De volgende grafiek laat zien in welke mate het aantal gedetineerden – gevangenen in Nederland van 2004 tot 2013 is gedaald:

Van meer dan 15.000 naar minder dan 10.000
Bovenstaande cijfers zijn inmiddels al weer achterhaald. In 2015 is het aantal gevangenen onder de 10.000 gekomen en momenteel gaat het richting 8.000 tegelijk opgesloten personen vanwege een veroordeling of hechtenis.