Gevangenis Wolvenplein behoort tot de verzameling van door het Rijk af te stoten vastgoed. Het Rijk heeft op dat gebied een grotere opgave. Vier verschillende overheidsafdelingen voor vastgoed zijn in 2014 ondergebracht in het Rijksvastgoedbedrijf (RVB).
De opgave om onroerend goed af te stoten is omvangrijker dan de verkoop van gevangenis Wolvenplein. Of dat aanleiding was om de verschillende diensten van het Rijk onder te brengen in één organisatie is de vraag. Het was 6 december 2013 toen de Ministerraad de Rijksvastgoedportefeuillestrategie 2014 (RVSP) vast stelde en die organisatie een feit werd.
Vertrouwelijk
De portefeuillestrategie is vertrouwelijk, wij kennen het niet. Wel is er het volgende over gezegd. Ze is opgesteld om sturing vanuit het beleid op het handelen met rijksvastgoed te versterken. In de RVPS is daartoe nadrukkelijk een dubbele doelstelling als leidraad gekozen: het behalen van zowel een hoger maatschappelijk als financieel rendement.
We zullen het moeten doen met wat anderen over dit belangrijke beleidsstuk zeggen. Eén daarvan is het in december 2015 uitgekomen advies van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli). Zij adviseert het kabinet zorgvuldig te handelen bij het afstoten van Rijksgebouwen. Het Rijk zou daartoe de maatschappelijke doelstellingen bij deze afstootoperatie zwaar moeten laten wegen, en gemeenten en provincies bij de besluitvorming daarover te betrekken.
Waarom in het nieuws?
Van de rijksoverheid komt 2,5 miljoen vierkante meter vloeroppervlak leeg te staan in rijksgebouwen, zoals kazernes en gevangenissen. Ook aan rijkskantoren komt 1 miljoen vierkante meter vrij, waarvan 0,3 miljoen vierkante meter eigendom is. In sommige gemeenten heeft dit enorme impact, zoals Den Haag.
Ook in Utrecht is al veel rijksvastgoed vrij gekomen, zoals nog maar kort geleden kazerne Den Oudsten, de Knoopkazerne, het belastingkantoor Gerbrandystraat en recent het Pieter Baan Centrum.
Wat stelt de Raad voor
De Raad vindt het van groot belang dat het Rijk een afstootstrategie kiest waarin maatschappelijke doelstellingen goed worden afgewogen tegen de haalbare financiële opbrengst en doet daarvoor een aantal voorstellen.
De Raad kent de overheid beter dan ons. Als zij het vastgoedbeleid onder de loep legt, heeft ze waarschijnlijk voorbeelden en practices voor ogen die ze niet goedkeurt. Vervolgens ga je daar op positieve wijze een advies over formuleren. Bij elk advies zit dus een kritische verborgen boodschap: jullie deden het nog niet goed.
De adviezen van de Raad zijn:
- Stel de opbrengstverwachting van te verkopen vastgoed op 60% van de marktwaarde, niet hoger.
- Zet geen gemeenten onder druk zet om een bestemmingswijziging door te voeren, alleen omdat dit het Rijk financiële baten oplevert.
- Betrek de gemeente veel beter bij de besluitvorming over leegkomend rijksvastgoed. De raad doet voorstellen hoe dit bereikt kan worden. De lokale overheid is beter dan het Rijk op de hoogte van de lokale markt en kent de lokale behoeften en wensen.
- Ga al in een vroeg stadium samen met gemeenten op zoek te gaan naar een passende toekomst voor leegkomende rijksgebouwen en maak per provincie totaalplannen voor het vrijkomend rijksvastgoed.
- Stuur op maatschappelijke doelen (“maatschappelijk rendement”), zoals het kabinet dat belang in de RVPS 2014 vastlegde. Deze ambitie wordt volgens de raad in de RVPS nog onvoldoende uitgewerkt.
- Van mede-overheden mag een actieve opstelling worden verwacht. Het is belangrijk dat de gemeente een strategische visie op het eigen vastgoed ontwikkeld in samenhang met de regio.
- Overleg eerst met de gemeente over nieuwe bestemmingen van af te stoten vastgoed.
- Richt marktconsultaties zo indat het dienen van maatschappelijke doelen actief wordt bevorderd en sluit de verkoopstrategie daar bij aan.
- Laat de verkoopwaarde afhangen van de te realiseren bestemming.
Gevangenis Wolvenplein
Als voorbeeld hoe haar advies kan uitwerken voor gevangenis Wolvenplein: een nieuwe bestemming wordt zeer waarschijnlijk hoogwaardiger. In dat geval ontvangt het Rijk een hogere opbrengst en kan volgens de gangbare praktijk de gemeente voorwaarden stellen aan de bestemmingswijziging.
In de situatie van Wolvenplein noemen we dan bijvoorbeeld eisen als de ontsluiting met een eventuele brug, de publieke toegang van groen en het voorplein, het realiseren van een parkeervoorziening (ook de fietsen), het terugbrengen van de vorm van het bolwerk en zo zijn er nog meer te bedenken.
Het advies van de Raad is als PDF te downloaden.
